Με πιάνουν κάτι τρελά μερικές φορές και γράφω ότι μου κατεβεί. Ίσως να το "ξηλώσω" αργότερα.
Με αφορμή το “Αναζητώντας τον Ριχάρδο” του Al Pacino που είδα πρόσφατα σκέφτηκα να γράψω ένα μικρό αφιέρωμα στους ήρωες που δεν τους αξίζει ούτε έλεος ούτε συγχώρεση (δεν την αποζητούν κιόλας). Όλους αυτούς τους χαρακτήρες που γεννήθηκαν από την πέννα/γραφομηχανή/επεξεργαστή κειμένου ταλαντούχων συγγραφέων και σεναριογράφων και παρόλη την φρίκη και αποστροφή που μας προκαλούν δεν παύουν ταυτόχρονα να μας τραβούν κοντά τους σαν τον μαγνήτη γιατί αντανακλούν επάνω τους οι πιο σκοτεινές μας επιθυμίες. Όλους αυτούς που μας συστήνονται λέγοντας μας “please to meet you, hope you guessed my name”.
Μεγαλύτερος αυτών των σκοτεινών ηρώων ο Ριχάρδος ο Τρίτος του William Shakespeare.
Γραμμένο μεταξύ 1591 και 1592 πρόκειται για το τελευταίο έργο από την τετραλογία του Shakespeare πάνω στην αγγλική ιστορία. Είναι η εξιστόρηση της ανόδου στον θρόνο της Αγγλίας του βασιλιά Ριχάρδου του Τρίτου που στην διαδικασία δολοφονεί τον αδελφό του την γυναίκα του, τα δύο ανήλικα ανίψια του, καθώς και 3-4 άλλους (τουλάχιστον) πριν σκοτωθεί από τον Ερρίκο Τυδορ στην μάχη του Bosworth (είναι ο τελευταίος Άγγλος Βασιλιάς που πεθαίνει στο πεδίο της μάχης).
Η ίδια η υπόθεση δεν έχει και τόση σημασία* μιας και ο συγγραφέας την χρησιμοποιεί σαν αφορμή για να δημιουργήσει τον ήρωα του. Ακόμα και οι υπόλοιποι χαρακτήρες , με ελάχιστες εξαιρέσεις, βρίσκονται εκεί περισσότερο μάλλον για να τονίσουν την χαρισματικοτητα του παρά για να μοιραστούν το έργο μαζί του. Γεμάτοι αδυναμία και φοβίες δεν είναι παρά πιόνια σε μια σκακιέρα και με την αναποφασιστικότητα τους γίνονται σκαλί για πατήσει ο κεντρικός χαρακτήρας και να ετοιμάσει την επόμενη του κίνηση.
Ο Ριχάρδος από την άλλη δεν έχει καμία αμφιβολία η δισταγμό για αυτά που πρέπει να κάνει και διασκεδάζει αφάνταστα την όλη διαδρομή του μέχρι την κατάκτηση του θρόνου. Οι προθέσεις του ήρωα γίνονται ξεκάθαρες από τα πρώτα λεπτά του έργου. Ξεκινώντας με ένα εξαιρετικό λογοπαίγνιο μέσα από τον αρχικό μονόλογο του (Now is the winter of our discontent / Made glorious summer by this son of York) μας δηλώνει ξεκάθαρα ότι θέλει το στέμμα της Αγγλίας και θα κάνει τα πάντα για να το αποκτήσει. Σαρκαστικός και αλαζόνας, υποκριτής και ψεύτης, εναλλάσσει ρόλους ανά περίσταση και αποκαλύπτει την πραγματική του φύση μόνο λίγο πριν διαπράξει φόνο.
Είναι όμως σχεδόν σαν να μην το είναι τόσο το στέμμα που τον ενδιαφέρει όσο η διαδικασία της προδοσίας, των μηχανορραφιών και η αναστάτωση που αυτές επιφέρουν. Όπλο του είναι ο εκπληκτικά γοητευτικός του λόγος και η δύναμη της προσωπικότητας του. Συνεχώς πασχίζει να βρει τα όρια τον ανθρώπων γύρω του, να βρει μέχρι ποτέ θα πιστεύουν τα όλο και πιο μεγάλα ψέματα που τους σερβίρει, μέχρι ποτέ θα συνεργάζονται και θα συναινούν στα εγκλήματα του. Πραγματικό κίνητρο, πέρα φυσικά από την διψά του για εξουσία, δεν φαίνεται να είναι ούτε ο σαδισμός (πουθενά δεν τον απασχολεί ο πόνος και η αγωνία τον θυμάτων του) ούτε το μίσος. Η μαγική λέξη εδώ είναι η περιφρόνηση. Περιφρονεί τα μελλοντικά του θύματα γιατί ενώ δείχνουν να καταλαβαίνουν τι είναι δεν του προβάλλουν καμία ουσιαστική αντίσταση, ξεγελιούνται σχεδόν με την θέληση τους από τα ψέματα του και ενώ και εκείνοι είναι διψασμένοι για εξουσία δεν έχουν την δικιά του δύναμη και αποφασιστικότητα για να πετύχουν. Περιφρονεί ακόμη και εμάς, το ακροατήριο. Επικαλείται την σωματική του δυσμορφία σαν κίνητρο των επιλογών του ενώ είναι προφανές ότι στην πραγματικότητα τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει τις πράξεις του.
Φυσικά με το να πιέζει καταστάσεις στα όρια τους σταδιακά εγκαταλείπεται από τους σύμμαχους του. Ακόμη και εμείς θα τον εγκαταλείψουμε, ενώ είχαμε γοητευτεί στην αρχή από την χαρισματικοτητα του λόγου του. Και πριν το τέλος μας αποκαλύπτεται και η κινητήρια του δύναμη. Ενώ η μάχη έχει πια χαθεί αναφωνεί το περίφημο “A horse, my kingdom for a horse!” όχι επειδή θέλει να ξεφύγει αλλά επειδή θέλει να συνεχίσει να μάχεται. Δρα, παλεύει λυσσασμένα και δεν πρόκειται να σταματήσει παρά μόνο αν καταστραφεί ο ίδιος η δεν μείνει τίποτε άλλο πια για να καταστρέψει. Το βασίλειο τελικά ήταν η αφορμή. Η πάλη, η αντιπαράθεση η δράση είναι αυτά που τον τρέφουν. Όμως η δράση του δεν έχει σκοπό την εξύψωση του χαρακτήρα του αλλά να την ηθική του καταβαράθρωση, ενώ ο ίδιος ταυτόχρονα φροντίζει να τον ακολουθήσουν σε αυτή την ανελέητη πτώση οι πάντες και τα πάντα γύρω του. Ο Ριχάρδος είναι η απόλυτη αντίστροφη του ήρωα της ελληνικής τραγωδίας. Βρίσκετε στην σκοτεινή πλευρά του και ταυτόχρονα είναι ένα βήμα πέρα από αυτήν.
Είναι παράξενο αλλά ο δυνατότερος χαρακτήρας που έφτιαξε ο Shakespeare δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στο ευρύ κοινό. Επισκιάζεται από άλλα έργα όπως ο Αμλετ και το “Ρωμαίος και Iουλιετα”. Προσωπικά το “Ριχάρδος ο Τρίτος” μου είναι ιδιαίτερα συμπαθές και ποτέ δεν μου άρεσε κανένα από τα προαναφερθέντα έργα. Ο Αμλετ παραείναι μπερδεμένος και το “Ρωμαίος και Ιουλιέτα” μου φαίνεται τουλάχιστον αστείο όπως κάθε έργο που διαπραγματεύεται έρωτες μέχρι θανάτου. Αλλά και οι ίδιοι οι ηθοποιοί του έχουν ιδιαίτερη αδυναμία μιας και πρόκειται για έναν από τους πιο αβανταδόρικους ρόλους του θεάτρου (είπαμε, ο τύπος έχει όλο το γήπεδο δικό του). Είναι ο απόλυτα χαρισματικός “κακός” και από αυτόν ξεκινάει μια αόρατη γραμμή που τον ενώνει με άλλους μεταγενέστερους χαρακτήρες όπως ο Tom Ripley της Highsmith και ο Hannibal Lecter του Tomas Harris. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως ένας ήρωας του θεάτρου που δημιουργήθηκε πριν περίπου 400 χρόνια έχει τόσο μεγάλη συγγένεια με μερικούς από τους πιο γνωστούς ήρωες της σύγχρονης λογοτεχνίας και του κινηματογράφου.
Οι εκδοχές του και οι ερμηνείες είναι αμέτρητες, άλλωστε είναι ο αγαπημένος ρόλος σχεδόν όλων των σαιξπηρικών ηθοποιών. Όμως η καλύτερη κινηματογραφική εκδοχή είναι αναμφισβήτητα αυτή του Laurence Olivier. Δεν έχετε παρά να νοικιάσετε το εν λόγω video/DVD (το πιθανότερο είναι ότι ελάχιστα Video club το διαθέτουν) και να παρακολουθήσετε την παχύρρευστη κακία που εκπέμπει ο ρόλος του Olivier καθώς αρχίζει να κυλάει αργά από τις άκρες τις οθόνης σας και σχηματίζει μικρές μαύρες λίμνες στο πάτωμα. Είναι κάτι παραπάνω από τέχνη, είναι θρησκευτική εμπειρία.
*Ιστορικά το πιθανότερο είναι ότι ο Ριχάρδος δεν έκανε ούτε τα μισά από αυτά για τα οποία κατηγορείται και δεν ήταν σε καμία περίπτωση πιο εγκληματίας από άλλους συγχρόνους του ηγεμόνες (και σχεδόν σίγουρα δεν ήταν περισσότερο εγκληματίας από τον Ερρίκο τον Έβδομο που τον διαδέχτηκε). Αλλά ο κύριος χορηγός και προστάτης του Shakespeare ήταν η Βασίλισσα Ελισάβετ η Πρώτη, απόγονος του Ερρίκου και μέλος της δυναστείας τον Τυδορ που αυτός ίδρυσε. Έτσι είναι φυσικό ο χαμένος της υπόθεσης ( Ριχάρδος) να εμφανίζεται σαν ένα φρικτό τέρας και ο Ερρίκος σαν ο ήρωας πάνω στο άσπρο άλογο. Άλλωστε εκείνη την εποχή αν δεν παίνευες τον βασιλικό σου οίκο αυτός έπεφτε και σε πλάκωνε (κυριολεκτικά).
Υ.Γ.1 Warning! Όπως όλα τα έργα του Shakespeare είναι δύσκολο κάποιος να παρακολουθήσει τον Ριχάρδο τον Τρίτο αν δεν γνωρίζει από πριν την υπόθεση και το ιστορικό πλαίσιο. Η πάρα πολύ καλή γνώση της αγγλικής αν και δεν είναι απαραίτητη ( θεωρώ ότι η μετάφραση στους υπότιτλους στο Ριχάρδο του Olivier είναι εξαιρετική, αλλά ίσως και να κάνω λάθος μιας και παρακολούθησα κυρίως την απαγγελία από τους ηθοποιούς) όπως καταλαβαίνετε δίνει πολύ μεγαλύτερη αντίληψη της δύναμης της ερμηνείας μιας και το κείμενο είναι πράγματι εκπληκτικό!
Υ.Γ.2 Υπάρχει μια ηχογράφηση του Peter Sellers να απαγγέλλει το Hard days night των Beatles με την φωνή και το ύφος του Olivier στον Ριχάρδο. Αν ξέρετε που μπορώ να το βρω πείτε μου γιατί τι ψάχνω εδώ και χρόνια.
|
11:41:02 PM
Permalink 
|
