Waar is de mens ? Of de maat der dingen.
door Allard Jolles *
‘De mens is de maat van alle dingen’,
kent u die uitdrukking?’ Nou, u kunt hem meteen weer
vergeten, want hij geldt niet meer. De computer heeft die
rol al jaren stevig in handen.
Voor een heleboel zaken tijdens het ontwerpproces
is dat erg handig, maar niet voor alles. Welke
architect of stedenbouwkundige maakt bijvoorbeeld een eerste
schets op de computer? Ik denk geen enkele. Zonder de vertrouwde
kaders van het maagdelijke velletje papier valt er geen
zinnige lijn te trekken.
Maar er is meer aan de hand. Wie de computer als
maat van alle dingen neemt, verliest ook de schaal
der dingen. Omdat de software tegenwoordig oneindig kan
in- en uitzoomen, is het niet meer duidelijk of je naar
een computerpresentatie van een grootschalig landschapsontwerp
voor Noord-Brabant kijkt, of naar een opname van de vingerafdruk
van de buurman. Micro en macro zijn uitwisselbaar, op het
scherm is een zonnestelsel net een molecuul. Aan een ontwerp
is niet te zien of het een studie is naar de ultieme presse-papier
of een expocenter van 120.000 vierkante meter. Het op het
scherm ronddraaiende voorwerp lijkt eerder eindproduct dan
ontwerp, het verwijst vooral naar zichzelf in plaats van
dat het ergens model voor staat.
Behalve dat onbeperkte in- en uitzoomen is er nog iets
aan de hand. De computer, ons digitale huisdier,
heeft ook de klok opgeslokt. Was vroeger een ontwerp het
eindresultaat van een serie calculaties en menselijke beslissingen,
nu is het een freeze-frame in een serie zichzelf ontwikkelende,
virtual 3D computer-renderings, vergelijkbaar met een still
van een film. De Amerikaanse architect Greg Lynn noemt deze
manier van data bewerken niet voor niets ‘animation’.
Vroeger, en dan bedoel ik de periode van 1850 tot aan de
Tweede Wereldoorlog, werd architectuur regelmatig ‘bevroren
muziek’ genoemd. Men scheidde – terecht –
bewegende en stilstaande kunsten (bijvoorbeeld ballet versus
schilderij); architectuur en stedenbouw zaten daar tussenin.
Logisch, een gebouw valt immers niet in één
oogopslag te consumeren zoals een schilderij, maar het is
wel een stilstaand geheel. Aan de andere kant kost het,
net als bij muziek, de toeschouwer tijd om het hele kunstwerk
te ondergaan. Maar muziek moet altijd weer opnieuw, in real-time,
worden geproduceerd. Vandaar die toevoeging ‘bevroren’,
en vandaar die interessante tussenpositie.
Nu is dat allemaal anders. Een met de computer
ontworpen gebouw is, om de filmstill in muziektermen
te vertalen, niet meer dan één bevroren tel,
één geïsoleerde beat. En dankzij virtuele
3D ook nog in één oogopslag ruimtelijk te
bevatten. Dergelijke architectuur is dus in essentie niet
alleen maatloos en schaalloos geworden, maar ook ‘tijdloos’.
Dat laatste woord mag u overigens niet lezen als ‘van
alle tijden’, want er is niets zo dateerbaar als de
blob.
Bij computergestuurde stedenbouw is ook
een aardige analogie met muziek te maken. Als één
gebouw één beat is, dan zijn 120 gebouwen
120 beats. Een stedenbouwkundig plan voor bijvoorbeeld een
woonwijk met 120 woningen per hectare is dus vergelijkbaar
met een – overigens ook door computers samengestelde
– danceplaat met 120 beats per minuut.
Zo beschouwd is de gemiddelde Vinex-wijk niets anders dan
een extended remix van de stad, een lang uitgesponnen herhalingsoefening,
met aanzienlijk minder compositorische en programmatische
elementen dan het origineel. Maar gelukkig is daar de beat:
zoals die de dansplaat structureert en er het bewegingsbepalende
onderdeel van is, zo is in de woonwijk het enkele gebouw,
die ene bevroren tel, de communicatiedrager en het ritme
van het stedenbouwkundig plan.
Daarom staan al die glossy boeken over stedenbouw vol met
foto’s van gebouwen. Daarom is het aantal woningen
per hectare tegenwoordig zo zaligmakend. Daarom is het aantal
geproduceerde woningen de succesfactor waarmee de dienstdoende
wethouder zich graag de maat laat nemen. The beat is the
message.
Ik heb er genoeg van. De XTC is uitgewerkt. Ik
wil de mens terug als maat van alle dingen.
bron: Cobouw
* Allard Jolles is Achitectuurhistoricus
11:00:25 PM 
|
