donderdag, 24 juni 2004

Innovatieve contracten en de bouwfraude Innovatieve contracten kloppen op de deur. Nico Groenendijk, Stanley Hunte, Joris Veerman, Janet Man en Farisa Currie vragen zich af of we blij moeten zijn met consortia die een groot deel van de rol van de overheid in handen nemen. Is het een paard van troje dat het fort van het poldermodel op listige wijze poogt in te nemen of is het slechts een proefballonnetje dat wel over zal waaien? Na de bouwenquête zijn enkele grote bouwbedrijven op de vingers getikt. Velen denken dat de wijze van aanbesteden de bouwfraude in de hand gewerkt heeft; selectie vond alleen plaats op basis van prijs. Door onvoldoende marktkennis bij de overheid ontstond een ondoorzichtig proces dat leidde tot het maken van prijsafspraken, wat een halve eeuw geleden algemeen geaccepteerd werd. Thans is er sprake van een vertrouwenscrisis tussen de overheid en de bouwpartijen. Deze crisis is de voedingsbodem voor de zoektocht naar meer transparante contracten. Op dit moment wordt bij projecten de ‘traditionele’ aanbestedingswijze nog veel toegepast. Men betrekt de aannemer pas bij het project wanneer begonnen kan worden met de bouw. Ingewikkeld Sinds enige jaren heeft een andere manier van werken zijn intrede gedaan. De contractvorm ‘Design & Construct’ heeft enkele van de nadelen van het traditionele aanbesteden weggenomen. Zo selecteert men bij deze contractvorm op economische waarde, wordt kennis van het bouwbedrijf eerder ingebracht en wordt de prijs bepaald door het PvE. De overheid draagt hierdoor minder risico’s. De transactiekosten voor het maken van een ontwerp worden echter hoger; er is voor het maken van een sluitend PvE namelijk expertise nodig. En de selectie wordt erg ingewikkeld. Hoewel een stap in de goede richting met betrekking tot de allocatie van de risico’s wordt er verder gezocht naar andere samenwerkingsvormen. Eén daarvan is de publiek private samenwerking (pps), waarbij de overheid en de markt samenwerken aan een project, waarbij de risico’s daar worden gealloceerd waar ze het beste gedragen kunnen worden. Deze samenwerking wilde echter lange tijd niet van de grond komen. De overheid bestempelde PPS slechts als een financieel middel om projecten te kunnen initiëren in de huidige lastige economische situatie. Daarom ook was het ‘Kenniscentrum pps’ ondergebracht bij het ministerie van Financiën. Denkwijze Het grote voordeel van innovatieve contractvormen is de verschuiving in de denkwijze, die er op neer komt dat het bouwbedrijf geen product maar een dienst levert. Velen zijn nog huiverig om zich aan innovatieve contracten te wagen en hebben velen het ‘dienst denken’ nog niet onder de knie. Het grootste nadeel van pps zal voor velen de wet en regelgeving op het gebied van ruimtelijke ordening en milieu zijn. Deze zijn nog niet ingericht op het tijdig en kosteneffectief realiseren van pps-projecten. De eisen die de tracéwet stelt bijvoorbeeld, beperken de keuzevrijheid in de ontwerp- en voorbereidingsfase. Een tweede nadeel is dat de offerte- en aanloopkosten nog redelijk groot zijn. Door de standaardisatie van de contracten loont het in Groot-Brittannië nu ook al om kleinere projecten te realiseren door middel van pps. Het derde nadeel schuilt in de versnippering van bijvoorbeeld infrastructurele werken door de pps-aanpak. Wanneer de regierol niet goed wordt toegepast kan het zijn dat delen in beheer van de overheid blijven, en de overige delen opgedeeld zijn tussen verschillende bedrijven. Een heikel punt is bij pps de allocatie van het politieke risico. De politieke wind verandert immers iedere 4 jaar, terwijl grote projecten decennia kunnen lopen. Verschillende politieke partijen willen afspraken, gemaakt in het ambtstermijn van hun voorgangers, nog al eens in de prullenbak gooien. Een meerjarenplan waarin projecten voor uitvoer worden vastgelegd is in feite een schijnzekerheid. Het ene project wordt weer uit de koelkast gehaald en het andere gaat er in. Er kan flink gelobbyd worden en dus kan een politiek risico ook een kans betekenen. De vraag is of dergelijke politiek en persoonsgebonden risico’s überhaupt wel te managen zijn? Het is veel meer een spel van vertrouwen en belangen afstemmen om zo het grootste stuk taart binnen te halen! Democratie Als zelfs de initiatieffase in handen van de markt ligt, wat gebeurt er dan met democratie? Consortia geoefend in lobbyen, kunnen grote druk uitoefenen op de politiek en zo hun ideeën doordrukken. De pers heeft als taak transparantie te garanderen, maar is gemakkelijk voor het karretje te spannen en dat is gevaarlijk. De markt heeft in essentie alleen belang bij winst genereren, toevallige overeenkomsten in belangen moeten niet met open armen ontvangen worden. Wat er ook gebeurt, de overheid moet zich anders opstellen ten opzichte van de bouw. Er zijn al genoeg voorbeelden van privatisering van overheidstaken die niet goed zijn verlopen. De overheid moet niet voor verrassingen komen te staan en daarvoor moet ze constant kennis vergaren om niet achter te lopen op de markt. Feit blijft dat men voordat een project gerealiseerd gaat worden goed moet bedenken wat voor contractvorm het best geschikt is voor het project. Vooral bij grote projecten waarbij infrastructuur en ruimtelijke ontwikkeling geïntegreerd moeten worden is nog veel efficiency winst te halen. Dan rest nog de vraag of al deze ontwikkelingen niet allemaal niet lood om oud ijzer zijn. Wat is nog echt innovatief? Als consortia zelf onderaannemers aantrekken om het werk echt uit te gaan voeren, dan is dat stukje projectmanagement alleen verplaatst van overheid naar private partijen. Het privatiseringsvraagstuk bestaat al erg lang en in veel disciplines: het efficiency voordeel enerzijds met daar tegenover het nadeel van de tegenstrijdige belangen (van overheid en markt) zorgen er ook voor dat dat vraagstuk voorlopig geen eenduidig antwoord krijgt. Een mooie markt voor adviesbureaus. Nico Groenendijk, Stanley Hunte, Joris Veerman, Janet Man en Farisa Currie zijn vierdejaars studenten aan de TU Delft, faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen.Zij hebben deze essay geschreven onder begeleiding van prof.dr.ir. Hennes de Ridder, hoogleraar methodisch ontwerpen en ir. Norbert van Doorn MBA (directeur van ProCap Projectmanagement, Utrecht). bron: Cobouw meer info: geïntegreerde contractvormen 8:54:19 AM    comment []